Angst in de laatste levensfase. Dit kun je doen

Angst is een normale reactie op dreigend gevaar. Dat is gezonde reactie, want dat spoort ons aan te reageren; we gaan over tot handelen. Iedereen kent angst en heeft er in meer of mindere mate last van. Het zit in ons biologisch overlevingssysteem. Als we nergens bang voor zijn, dan zouden we levensgevaarlijke situaties niet uit de weg gaan. Angst is dus belangrijk om onze overlevingskans te vergroten. Een ongeneeslijke ziekte kan als een dreigend gevaar gevoelt worden. In dit blog leg ik je uit wat angst is, waar het vandaan komt en wat je eraan kunt doen als je zorgt voor je ongeneeslijk zieke dierbare.

Angst kan opkomen uit het niets, je hart klopt sneller en harder, je ademhaling wordt sneller en hoger. Soms begin je te transpireren, je voelt je ongemakkelijk en je wilt zo snel mogelijk uit de situatie weg. Dit is een lichamelijk reactie van angst. Je lichaam verhoogt het stressniveau door het hormoon adrenaline en andere stresshormonen te produceren.

Wat is angst?

Voorbeelden waar angst bij optreed:

• Een veranderend toekomstbeeld
• Een veranderd lichaam
• Onzekerheden over het aanslaan van de behandelingen
• Vragen over de toekomst
• Nieuwe behandelingen en onderzoeken
• Doodsangst
• Angst voor het lijden

Angst kan voorkomen, tijdens of voor, een bepaald onderzoek, een behandeling, voor een uitslag of voor veranderingen die de toekomst met de ziekte met zich meebrengt.

Angst kenmerkt zich door angstige gedachten en kan lichamelijk aanwezig zijn.

Klachten die bij angst passen in de laatste levensfase:

• Rusteloosheid
• Prikkelbaarheid
• Spierspanning
• Slaapstoornis, slecht slapen
• Piekeren
• Gevoelens van angst
• Bezorgdheid en stress

Klachten die bij angst passen in de laatste levensfase in ernstige gevallen (paniekaanval)

• Rillingen
• Hartkloppingen
• Moeheid
• Spanning
• Zweten, transpireren
• Benauwdheid
• Duizeligheid
• Verhoogde prikkelbaarheid
• Slaapproblemen

‘Normale’ angst en paniek als je ongeneeslijk ziek bent

We spreken van een angst of paniekstoornis als de angst zo de overhand neemt dat dagelijks functioneren niet meer lukt. Indien iemand ‘normale’ angstklachten ervaart kan door een goed gesprek, ontspanningsoefeningen of door informatie in te winnen, een manier gevonden worden om de angst te verminderen of er mee leren om te gaan. Ook deze therapie werkt goed om angstklachten te verminderen.

Is er sprake van een angststoornis of paniek stoornis dan is het raadzaam om professionele hulp in te schakelen. Ook bij ‘gewone’ angst is het raadzaam om hulp te zoeken. Waarom zou je hiermee blijven rondlopen? Er is een oplossing.

De angst voor lijden, de onzekerheid en niet weten wat je te wachten staat maakt angstig. Niet alleen patiënten, maar ook voor jou als naaste is het angstig. Ook jouw toekomst veranderd. Een goed gesprek helpt hierbij. Ik bied je mijn luisterend oor aan. Met een telefonisch Bakkie Troost gesprek kun je je verhaal kwijt.

Met deze checklist heb je houvast als je komt te zorgen voor je ongeneeslijk zieke dierbare die tot het laatste moment thuis wil blijven.

Wat is normale angst in de laatste levensfase?

Iedereen weet, de dood is onvermijdelijk. Echter zolang we niet direct geconfronteerd worden met de dood, ‘vergeten’ we hierover na te denken. De ziekte kanker of het stervensproces maakt bewust dat het leven eindig is. Het verlies van controle, geen houvast meer hebben, het gevoel afhankelijk te zijn van de ziekte of het stervensproces veroorzaakt angst.

Belangrijke spirituele vragen en/of zingevingsvragen komen naar voren.

• Wat is de zin van het leven als je dood gaat?
• Wat kan ik nu doen, nu mijn toekomstplannen vervallen?
• Hoe kan ik alles wat mij dierbaar is loslaten?

Wanneer je je in een nieuwe situatie begeeft is het volstrekt normaal dan je daar angstig, zenuwachtig of gespannen over bent. De angst voor het onbekende.

Mensen die terminaal ziek zijn ervaren dat net zo. Van mijn cliënten hoor ik vaak dat ze niet eens zo bang zijn voor de dood. Meestal leven ze hiernaartoe omdat ze al langere tijd weten dat ze een ongeneeslijke ziekte hebben. Veel van mijn cliënten zijn wel bang voor de laatste levensfase.

• Ga ik pijn hebben?
• Word ik afhankelijk?
• Wie gaat me verzorgen?
• Wat als ik de regie kwijtraak?

In mijn persoonlijke traject help ik jou en je dierbare bij een menswaardig afscheid.

Rouwproces in de laatste levensfase

Het is normaal dat gevoelens zich afwisselen. Vertrouwen, verbondenheid, rust en bezinning worden vaak afgewisseld met gevoelens van angst en boosheid. Frustratie, boosheid en ontkenning zijn emoties die horen bij de fases van het rouwproces.

Komt angst in de laatste levensfase vaak voor?

Angst komt vaak voor, ook bij gezonde mensen. Er kan angst zijn voor verschillende elementen van ziek zijn zoals:

• angst voor pijn,
• angst voor afhankelijk te worden,
• angst voor behandelingen,
• angst voor de dood etc.

Toch blijkt dat veel patiënten die ziek zijn, zeer goed omgaan met de veranderingen die er zijn. Wat een positief effect heeft op de angstklachten.

Angst stoornissen komen bij zieken of stervenden niet vaker voor dan onder ‘niet-stervenden’. Als iemand niet bekend is met angststoornissen uit het verleden, dan is de kans niet groter om een angststoornis te ontwikkelen in de laatste levensfase.

Pijn en beperkingen lijden tot meer angst klachten. Vrouwen zijn iets gevoeliger voor angstklachten dan mannen. Als je sociale steun hebt (familie, vrienden) kun je beter met angstklachten omgaan, en heb je er zodoende minder last van. Oudere mensen hebben minder last van angst voor de dood dan jongere mensen.

Als je angst hebt om voor een stervende te zorgen, dan lees je hier tips.

Wat draagt bij aan angst als je ongeneeslijk ziek bent?

Er kan verschil gemaakt worden tussen angst gevoelens die veroorzaakt worden door gedachtes en angst die voortkomt uit een behandeling en lichamelijke oorzaken kan hebben. Zo kan angst een bijwerking van een medicijn of van een ontregelt lichaam zijn.

De volgende aspecten kunnen angst verhogen:

• Pijn
• Benauwdheid (angst om te stikken)
• Slaapproblemen
• Angst voor lijden
• Angst om afhankelijk te worden
• Beperkte/ gebrekkige zorg mogelijkheden
• Geen antwoord kunnen geven op zingevingsvragen
• Verstoorde (hormoon) processen in het lichaam. Door stoornissen in het lichaam kan angst optreden doordat er stoffen in het bloed overmatig vrijkomen, of juist door een gebrek hieraan
• Hersentumoren 
• Bijwerkingen van medicijnen zoals cortison, prednison, opiaten (waaronder morfine), antidepressiva, rustgevende medicijnen, anti-Parkinsonmiddelen (angst vanwege hallucinaties) en sommige medicijnen tegen misselijkheid.
• Verstoring van een eerdere verslaving (ontwennings verschijnselen); nicotine gebrek, alcoholgebrek of het stopzetten van sterke pijnstillers zoals morfine
• Koorts
• Delier (ernstig syndroom van acute verwardheid, waarbij onder andere hallucinaties kunnen optreden)

Oplossingen en tips tegen angst in de laatste levensfase

Het is begrijpelijk dat mensen angst ervaren in de laatste fase, dat wil niet zeggen dat er niets aan gedaan kan worden. Het is juist verkeerd om te denken dat angst niet behandelt kan worden in de laatste levensfase.

Mogelijke oplossingen die helpen angst te verminderen

• Uitleg en kennis geven geruststelling over de laatste levensfase. Klopt het beeld dat je hebt van de laatste levensfase? De meesten mensen hebben namelijk een irreëel beeld van de laatste levensfase. Wat ze verwachten klopt niet met de werkelijkheid. Praat over je angst en test je (onbewuste) overtuigingen op waarheid. Als wijkverpleegkundige geef ik altijd uitgebreide uitleg wat wel en niet reëel is. Meestal zijn mensen dan voor 50% gerustgesteld.
• Doorvoel de angst (alleen of met professionele hulp). Er is niks mis met het doorvoelen van de angst. Behalve dat het heel eng is. De angst onder ogen zien is een beste remedie. Dat is een heftig en moeilijk proces, waar professionele hulp ondersteuning kan bieden. De angst mag er zijn, de angst verdwijnt niet. Echter het gevecht tegen de angst wel. De angst is niet meer de baas.
• Maak angst bespreekbaar, dit helpt bij gevoelens verwerken
• In sommige gevallen kan de arts kalmerende medicijnen voorschrijven.
• Een gesprek met een psycholoog, psychiater of spiritueel werker kan ondersteunen. Deze hulp is noodzakelijk wanneer de angst zich ontwikkeld naar een paniek of angststoornis.
• Hypnotherapie en ontspanningstherapie helpt om angst te verminderen. (beschikbaar in dit traject)
• Etherische olie ondersteunt om angst te verminderen (beschikbaar in dit traject)
• IEMT sessie kan ondersteunen om angst te verminderen (beschikbaar in dit traject)
• Heb je negatieve ervaring(en) opgedaan met het overlijden van een dierbare of met het ziekteproces? Dan is het goed om dit te bespreken en de eigen verwachtingen te testen aan de realiteit.
• Ga actief op zoek waar je steun aan ondervind (Familie, geloof/levensbeschouwing, muziek?)
• Praat met een geestelijke verzorger. Een geestelijke verzorger hoeft niet altijd gebonden te zijn aan een religie. Door hun opleiding en ervaring kunnen ze voor verschillende religieuze achtergronden een steun zijn in zingevingsvragen en het vinden van antwoorden.
• Schaam je niet voor het inschakelen van hulp, deze professionals zijn er omdat ze kunnen ondersteunen in uw proces.
• Het gevoel machteloos te zijn, geen houvast te hebben vergroot angst. Zorg voor houvast, structuur en onderneem actie (door dingen daadwerkelijk te doen). Bezig zijn verminder de angst. Deze checklist geeft je inspiratie voor het organiseren van een goede voorbereiding in de laatste levensfase.
• Doe meditatie, ontspannings en ademhalingsoefeningen. Samen mediteren of ontspanningsoefening doen werkt krachtiger! (In mijn persoonlijk traject maak ik oefeningen op maat.)
• Luister muziek die je ontspant
•  Het kan prettig zijn om iemand in de buurt te hebben, om niet alleen te zijn.
• Schakel hulp in van familie, vrienden en vrijwilligers. Mensen willen graag helpen, maar weten vaak niet zo goed hoe. Vraag dus gewoon.
• Een luisterend oor geeft lucht, net als tijd en aandacht besteden aan angst. Met een gratis telefonisch Bakkie Troost bied ik je een luisterend oor aan.

Met bovenstaande punten heb ik je tips en advies gegeven die bijdragen aan het verminderen van angst in de laatste levensfase. Niks gaat boven persoonlijke advies. Neem hier contact met me op voor persoonlijk advies.

Hoe kan ik  je ondersteunen?

Mijn naam is Diana Stassen (MSc.), Ik help je te zorgen voor je ongeneeslijk zieke dierbare. Ik doe niks liever dan helpen om rust te brengen in de laatste levensfase. Omdat ik geloof dat rust helpt een mooi en menswaardig afscheid te geven.