Sterven volgens het Tibetaans boeddhisme

Het stervensproces volgens het Tibetaans boeddhisme

In dit onderstaande  blog vind je gerelateerde informatie over het Tibetaans boeddhisme en sterven.

Wil jij je verdiepen in stervensbegeleiding? In deze gratis masterclass vind je liefdevolle en praktische handvatten over stervensbegeleiding

Je kunt je hier aanmelden

Vier elementen leer en het stervensproces

De boeddhisten geloven dat sterven niet één moment is, maar een proces dat zich volstrekt.

De benadering van het stervensproces; het terugtrekken van de vier elementen, komt voort uit het boeddhisme en is ook bekend in inheemse culturen of volkeren meer verbonden met de natuur.

De elementenleer komt niet alleen voor in het Tibetaans boeddhisme, maar komt echter in veel meer oude wijsheden en tradities voort.  Door sommige culturen wordt het element ether hier nog extra aan toegevoegd als 5de element.

Tibetaans boeddhisme en sterven

In de boeddhistische cultuur speelt dood en sterven een centrale rol in het leven. De dood geeft het leven zin voor een boeddhist. Loslaten en onthechting is een voorbereiding op het ultieme loslaten als dit leven eindigt. Hier oefenen boeddhisten o.a. tijdens de meditatie mee.

De boeddhisten geloven in wedergeboorte. De staat tussen de wedergeboorten noemen ze een Bardo (staat).

Het stervensproces is voor boeddhisten erg belangrijk omdat ze geloven dat een groot deel van het stervensproces gevolgen heeft voor je wedergeboorte. Hoe ‘beter’ je stervensproces hoe gunstiger je leven na een wedergeboorte. De Tibetaans boeddhisten zeggen dat het stervensproces start met het oplossen van de vier elementen. Dit oplossen van de elementen gaat gepaard met het verlies van zintuigelijke functies. Het geeft veranderingen in gedrag, stemming, persoonlijkheid en heeft spirituele dimensies.

De vier elementen en het stervensproces

Alles op deze planeet bestaat uit één van de vier elementen of een combinatie van deze 4 elementen. Als mens bezitten we alle vier de elementen, echter de verdeling van de elementen verschilt per persoon. 

In deze video een uitleg over de 4 elementen en het stervensproces.

Aarde element en het stervensproces

Het eerste element dat zich terugtrekt is het aarde element. Het lichaam verliest kracht als het aarde element zich terugtrekt. Je wordt zwakker.  De stabiliteit wordt minder en er is meer val gevaar. In sommige heilige geschriften spreekt men over het gevoel ‘onder een grote berg te liggen die je vermorzelt’.

De wind is verbonden met het aarde element, deze wind verliest steeds meer van zijn kracht. Vitaliteit neemt af, vermoeidheid neemt toe. Een ‘geheim’ teken dat in de geest verschijnt is een luchtspiegeling. Dat wil zeggen dat het element water de overhand krijgt, omdat het element aarde oplost.

Water element en het stervensproces

In deze fase vind je verstoring in de vochthuishouding van het lichaam. De controle over lichaamsvocht wordt minder. Er treedt bijvoorbeeld urine-incontinentie op, waterige ogen en/of een loopneus. Rillen en beven hoort ook bij deze fase. Water staat voor emoties en gevoelens. Net zoals de zee er onstuimige kunnen zijn, is dat met emoties en gevoelens in deze fase ook zo.

De geest wordt warrig, gefrustreerd, prikkelbaar en zenuwachtig. Er wordt beschreven het gevoel te hebben “door de zee te verdrinken” of “met de rivier te worden meegesleurd.” Het “geheime” teken dat het water element oplost is het visioen van een nevel met daarin wervelende rookslierten. De verklaring is dat water oplost in vuur.

Vuur element en het stervensproces

Het derde element dat zicht terugtrekt is vuur. Er vindt uitdroging plaats van de neus, mond en keelholte in deze fase. De lichaamswarmte daalt, meestal beginnend in de handen en voeten. Meestal eten en drinken stervenden persoon niet meer als ze in deze fase zijn aangekomen.  Soms weten ze de namen van familie en vrienden niet meer. Herinneringen vertroebelen, verwardheid treedt op. De vriend kan voelen dat hij door vuur wordt verteerd, of in een razende vuurzee bevindt. Er kan veel onrust en kracht vrijkomen in deze fase van het stervensproces.

Het element vuur lost op in de lucht. Het geheime teken dat hier optreedt bestaat uit flakkerende rode vonken, die als vuurvliegjes dansen op het vuur.

Lucht element en het stervensproces

Het lucht element is het laatste element dat oplost. De ademhaling gaat steeds moeizamer in deze fase. Rochelen en een hijgende ademhaling markeren deze fase.  Meestal wordt de inademing korter terwijl de uitademing langer wordt.

De ogen zijn meestal halfopen en de pupillen naar boven gerold.  We beginnen te hallucineren en zien visoenen.  Als we in ons leven vriendelijk en meedogend zijn geweest wachten ons hemelse visoenen, geloven de boeddhisten. Mogelijk ontmoeten we verlichte wezens. De innerlijke ervaring van stervenden kan een enorme wind zijn die de hele wereld wegvaagt, met inbegrip van de persoon zelf. Het is een onvoorstelbare wervelstorm die het hele universum opslokt, zo schrijven de Boeddhisten

Lucht lost op in bewustzijn. Het geheime teken bestaat uit een visioen van een vlammende fakkel of lamp met een rode gloed.

Intreden van de dood volgens het Boeddhisme

Als al de vier elementen zijn opgelost, dan treedt de klinische dood in. Vervolgens lossen de verschillende aspecten van de menselijke geest op, waarop ook de gedachtevorming stopt. Waarnaar de meest subtiele bewustzijn en energie zich terugtrekken in het hartchakra. Dit subtiele bewustzijn verlaat vervolgens via het hartchakra het lichaam. Het subtiele bewustzijn verkeerd nu in een Bardo staat. Deze staat kan enkele dagen of weken na het fysieke sterven zijn.

Karma en sterven

Tijdens het stervensproces komen indrukken van het leven weer langs. Deze mentale indrukken worden ook wel karma genoemd. Positieve indrukken dragen bij aan een gunstige wedergeboorte. De boeddhisten zijn veel bezig met de dood, en voornamelijk hoe te sterven. Ze geloven dat een gedegen training -door middel van meditatie- helpt voor een zachte overgang en voor de wedergeboorte. Dit leven draagt bij aan een gunstige wedergeboorte, indien dit leven goed besteed is.

Mediteren is voor boeddhisten niet alleen belangrijk dit leven, maar dus ook als training voor een volgend leven.

Mediteren als voorbereiding op de dood

Boeddhisten trachten door middel van meditatie makkelijker het leven los te laten. Bezittingen, dierbaren, alsook zwaardere gevoelens zoals angst en boosheid worden geoefend om los te laten. Als dit los gelaten kan worden dan is er ruimte voor positieve indrukken, wat helpt in een volgend leven.

De boeddhisten oefenen hun hele leven met mediteren met de wens om het stervensproces tijdig te herkennen. Ze geloven dat hoe bewuster ze zijn, hoe makkelijker het stervensproces zal verlopen. Na de klinische dood maakt het subtiele bewustzijn verschillende Bardo staten door. Afhankelijk van de ontwikkeling van de ziel, kan er een verloren en ontredderde staat van Zijn optreden. Boeddhisten willen dit zoveel mogelijk beperken om in deze ontredderde staan van Zijn te zijn.

Stervensbegeleiding en Tibetaans Boeddhisme

Als een stervensbegeleider boeddhistische stervenden begeleid in de laatste levensfase is het belangrijk om bij te dragen aan een positieve sfeer. Een sfeer die harmonie en rust bevordert.  Dit is altijd belangrijk, maar voor een boeddhist heeft het nog een extra waarde. Ze geloven dat dit ondersteunt in een volgend leven. Deze positieve sfeer beïnvloed je door bijvoorbeeld aandacht te schenken aan eerdere positieve gebeurtenissen uit het leven van je vriend. Belangrijk om te weten is dat wanneer een stervende er niet zelf over begint, zelf niet te beginnen over slechte of moeilijke ervaringen in het leven. Tenzij diegene hier zelf over begint te praten.

Aanraken van het lichaam tijdens het stervensproces

Wanneer een persoon stervende is, en de elementen zich stuk voor stuk terugtrekken, is het volgens de boeddhisten beter om een lichaam niet aan te raken. Met de overtuiging dat je het proces van het terugtrekken van de elementen kunt verstoren. Door aanraking van het lichaam kan energie gestuurd worden naar een ‘verkeerde’ plek of lichaamsdeel. De boeddhisten geloven dat dit een negatief effect kan hebben op de wedergeboorte.

Om een stervende te ondersteunen kun je beter mediteren. Dit hoeft niet samen aan de bedrand te zijn. Het mag ook ergens anders plek plaats vinden. Een mantra reciteren of een gebed opzeggen helpt de sfeer positief te beïnvloeden.

Sterven en de lichaamshouding

Boeddhisten kennen de “leeuwen houding”. Dit is de houding waarin Boeddha Shakyamoeni is gestorven. De Boeddha lag op de rechterzij en had zijn linkerhand op zijn linker heup. Zijn andere hand lag onder zijn hoofd. 

Na het overlijden

Na het overlijden kennen Tibetaanse boeddhisten tig rituelen rondom de uitvaart. Deze rituelen zijn verbonden aan de vier elementen aarde, water, vuur en lucht. Een voorbeeld van deze diverse rituelen, die we onze cultuur niet kennen, is het lichaam aan de lucht geven.

In de hoge bergen van Tibet wordt een lichaam achter gelaten zodat dit wordt opgegeten door vogels.

Boeddhisten en wedergeboorte

De boeddhisten geloven dat de wedergeboorte plaats vindt binnen maximaal zeven weken na de klinische dood.

Deze zeven weken zijn weer opgedeeld in kleine cyclus, van zeven dagen. Waarvan iedere 7^e dag een belangrijke dag is. Waarop verschillende rituelen worden uitgevoerd. Door rituelen te gebruiken ondersteun je voor een gunstige wedergeboorte.  Deze rituelen zijn o.a. mantra reciteren, zuiveringsrituelen, een goede daad verrichten in naam van de stervende, erfstukken/geld schenken aan goede doelen.

Boeddhisme en westerse cultuur in relatie tot sterven

Bijzonder om te ontdekken vond ik dat boeddhisten tijdens dit leven continue bezig zijn met het levenseinde en het leven daarna. Juist in onze hedendaagse cultuur rust er nog een taboe op de dood. Het goede leven wordt gepromoot als vitaal en jong. Over de dood en ongeneeslijke ziekte is er veel geslotenheid in onze maatschappij. Door het taboe, de onbekendheid en de daaruit voorkomende angst lijden mensen meer. Meer aandacht voor het stervensproces, en hoe je daar positief aan bijdraagt zou mensen ondersteunen om op deze fase te anticiperen.

Wil je inspiratie, kracht en inzichten ontvangen rondom stervensbegeleiding? Meld je dan hier gratis aan en je ontvangt de inspiratie in je mailbox.

Brongebruik

• Soyal Rinpoche (31^e druk 2015) Het Tibetaans boek van leven en sterven. Kosmos uitgevers Utrecht/ Antwerpen
• Landelijk expertisecentrum sterven. Artikel door Ineke Koedam. Het mysterie van leven en dood. Geraadpleegd op 28 november 2020
• Maitreya Instituut. Artikel door onbekend. Over sterven en daarna. maitreya.nl. Geraadpleegd op 28-11-2020