Waken bij het laatste uur

Het waken bij een stervende is een moment van bezinning. Het levenseinde nadert en dat is de tijd waarin naasten terugkijken op het voorbije leven. Dat brengt emoties met zich mee.

Hoe ga je als verzorgende om met deze emoties en hoe kun je de naasten daarbij ondersteunen?

Wat is de rol van familieleden en van de verzorgende in de laatste levensfase? In dit artikel zal ik proberen dat onder woorden te brengen. Op de psychogeriatrische afdeling waar ik werk komt het regelmatig voor dat er mensen overlijden en dat hun familie zit te waken. Als ziekenverzorgende heb je daar een grote rol in.

Waken

Naasten van stervenden zijn in de beginfase van het waken vaak onzeker en druk in de weer andere familieleden in te lichten. Later zie je dat mensen zich neerleggen bij de situatie en gaan terugkijken op het leven van de stervende. Het waken kan variëren van dagen tot weken. Van tevoren kun je nooit voorspellen hoelang het gaat duren.

Je kunt het in feite vergelijken met een geboorte: je weet dat het gaat komen, maar je hebt een speling van ongeveer twee weken. Waken is erg vermoeiend en daarom is het prettig als meer mensen kunnen waken zodat men elkaar kan aflossen als dat nodig is.

Meestal maakt de familie zelf een schema om elkaar af te wisselen zodat men voldoende rust kan nemen, wat van groot belang is, evenals voldoende eten en drinken. Bij het waken komen veel emoties los, het afscheid van de dierbare nadert. Ook komen er veel vragen omhoog zoals ‘Hoe lang duurt het nog?’, ‘Heeft mijn vader of moeder pijn?’ en ‘Wat vangen ze nog op?’

Hoe lang duurt het nog?

Wat voor een ziekenverzorgende heel normaal is, kan voor de familie vreemd zijn. Als ik mensen mag begeleiden in deze fase zeg ik dat ik geen antwoord kan geven op de vraag hoe lang het nog duurt. Wel kan ik antwoord geven op de vraag of iemand pijn heeft, want als de stervende geen pijnlijke gelaatstrekkingen heeft, gaan we ervan uit dat iemand geen pijn heeft. Heeft iemand wel pijn, dan is er de mogelijkheid dat iemand morfine krijgt. Over wat iemand opvangt kan ik zeggen dat het gehoor het langst intact blijft. Ik ga er dus van uit dat ze nog veel kunnen horen.

Om deze reden zal ik ook nooit in het bijzijn van de bewoner praten over zijn toestand. Als er iets besproken moet worden, doe ik dat in het kantoor. Meestal zie je in deze fase dat de familie terugkijkt op het leven van hun dierbare: dat zijn mooie herinneringen, maar soms ook sombere. De familie vindt het vaak prettig om dit met de verzorgende te delen. Sta open voor deze verhalen en probeer je eigen verhalen achterwege te laten; de mensen hebben daar niets aan. Een luisterend oor en een hand op hun schouder is wat mensen in zo’n situatie nodig hebben. Waken kan ook als eng worden ervaren door naasten. De stervende is meestal niet meer aanspreekbaar en reageert niet meer. De persoon ligt vaak met de mond open en de ogen half gesloten. De ademhaling is veelal rochelend en onregelmatig. Dat kan voor de familie erg beangstigend zijn. Als je merkt dat de familie angstig is, kun je proberen het bespreekbaar te maken. Naasten zeggen het meestal niet als ze het eng vinden. Naar mijn overtuiging heeft de stervende geen hinder van zijn of haar toestand. Wat we aanschouwen is de buitenkant, het lichaam dat afsterft.

Kreunen in de stervensfase

De persoon zelf, dus de ziel, neemt ook afscheid van het lichaam en leeft daarna verder aan gene zijde. Afscheid nemen van het lichaam waar je in geleefd hebt is niet gemakkelijk en dat zal vaak gepaard gaan met kreunen. Kreunen is dus niet altijd een uiting van lichamelijke pijn.

Niet iedereen deelt deze overtuiging, dus ik zal hem zeker niet opdringen. Vaak is het aftasten wat de familie gelooft. Samen met hen kun je kijken wat voor hen en hun dierbare het prettigst is. Wat ik altijd heel prettig vind, is om te weten wat iemand geloofde, waar iemand zijn kracht uit haalde, welke spiritualiteit of zingeving hij of zij had. Als iemand bijvoorbeeld van muziek hield, kun je ervoor zorgen dat er zachte muziek is tijdens het waken. Als iemand gelovig was, kun je aanbieden dat er een geestelijk verzorger of pastoor komt. Sinds kort is er in een aantal verpleeghuizen de mogelijkheid om gebruik te maken van een waakdoos.

Hierin zit bijvoorbeeld een bijbel, muziek, een rozenkrans en gedichten. Samen met de familie kun je het laatste stukje zo draaglijk mogelijk maken. Dit artikel wil ik graag afsluiten met een gedicht van Marinus van den Berg. Dit gedicht geeft weer wat er zo belangrijk is bij het waken. Waken is de tijd nemen die kostbaar is geworden om samen te herinneren om samen terug te kijken om samen te praten over wat goed en van waarde was over wat er nog dwars kan zitten om te herstellen wat nog hersteld kan worden.

Dit gastblog is geschreven door Dyenne Van Aalst- Hendrikse. 

Ze werkt als verzorgende in een verpleeghuis op een pg-afdeling en geeft palliatieve zorg.

Ze is schrijfster van het boekje, waken bij het laatste uur.

Dank je Dyenne, voor het delen van je verhaal!