Postmortale zorg: behandelingen voor een overledene

Gastblog door Térèse Huisman

Goede zorg hoeft niet te eindigen bij het overlijden. Bij nabestaanden of naasten van een terminaal ziek iemand is vaak niet bekend, dat deze vorm van zorg bestaat en dat is echt zonde.

Postmortale zorg kan namelijk van grote waarde zijn in de periode tussen het overlijden en de uitvaart van de overledene.

Wat is postmortale zorg?

In aanloop naar het definitieve afscheid is het mogelijk om de overledene via postmortale zorg zo te behandelen, dat op een respectvolle manier afscheid kan worden genomen.

Dit kan van grote betekenis zijn bij het accepteren en verwerken van het verlies.

Waarom postmortale zorg?

Postmortale zorg maakt het voor nabestaanden mogelijk hun dierbare te herkennen en dat is vaak van grote waarde. Met deze behandelingen kunnen overledenen er aanzienlijk beter uit komen te zien, ongeacht de reden van overlijden.

In veel gevallen is het na postmortale zorg zelfs mogelijk de overledene tot de uitvaart thuis op te baren.

De staat waarin het lichaam van de overledene verkeert, is bepalend voor de techniek die zal worden toegepast.

Afhankelijk van de manier van overlijden en de staat waarin het stoffelijk overschot verkeert, zijn meerdere technieken en behandelingen mogelijk bij de verzorging van de overledene.

Technieken in de postmortale zorg

Veelgebruikte technieken en behandelingen binnen de postmortale zorg zijn:

• Reconstructie
• Airbrush
• Thanatopraxie
• Buikpunctie/lichaamsdrainage
• Bodyseal
• Haarverzorging

Postmortale zorg: Reconstructie

Reconstructie wordt vaak toegepast als er sprake is van een ongeval, zelfdoding of moord. In deze gevallen is het lichaam van de overledene vaak dusdanig aangetast of verminkt, dat het voor nabestaanden lastig kan zijn om hun dierbare te herkennen.

Doel van de reconstructie is, behalve de herkenning voor de nabestaanden, dat een overledene toonbaar kan worden opgebaard en er dus echt afscheid van de overledene kan worden genomen.

Postmortale zorg: Airbrush

Bij de airbrushtechniek wordt camouflagemake-up verneveld met een klein luchtpistooltje. Door deze methode is verkleuring van het lichaam zo te herstellen, dat het lichaam goed toonbaar opgebaard kan worden.

Voorbeelden, waarbij de airbrushtechniek wordt toegepast, zijn: verkleuring door een leverziekte, een blauw oog na een trauma, maar ook een meningokokken-bacterie bij kinderen.

Bij de meningokokken-bacterie zijn er op de huid kleine puntbloedinkjes zichtbaar. Deze puntbloedinkjes kunnen via het airbrushen worden gecamoufleerd.
De airbrushtechniek maakt het ook mogelijk om nog foto’s van de overledene te maken, waardoor er iets tastbaars achterblijft.

Met de airbrushtechniek kan zelfs op het laatste moment voor de uitvaartplechtigheid nog wat verkleuring worden gecamoufleerd.

Postmortale zorg: Thanatopraxie

Door gebruik te maken van de thanatopraxie-behandeling is het koelen van het lichaam van de overledene minder vaak nodig.

Het bloed in het lichaam van de overledene wordt in dit geval vervangen door een chemische vloeistof. Hierdoor wordt het ontbindingsproces afgeremd. Dit met als doel het lichaam toonbaar te houden tot aan de uitvaart. Ook ziet het lichaam van de overledene er vaak minder blauw uit na de thanatopraxie-behandeling.

Het resultaat van thanatopraxie is afhankelijk van een aantal factoren, zoals het gewicht van de overledene, eventueel medicijngebruik, de doodsoorzaak en het aantal dagen tot aan de uitvaart.

Postmortale zorg: Buikpunctie/lichaamsdrainage

Bij een buikpunctie worden lichaamsvloeistoffen en gas uit het lichaam van de overledene weggezogen. Dit gebeurt via een kleine incisie in de buikholte.

Bacteriën groeien snel in lichaamsvloeistoffen en zij kunnen ervoor zorgen dat een stoffelijk overschot sneller ontbindt. Door na de lichaamsdrainage een vloeistof in de borstkas en buik te spuiten, kan de groei van bacteriën worden geremd.

Vaak kan de overledene na de lichaamsdrainage probleemloos worden opgebaard tot aan de uitvaart.

Postmortale zorg: Bodyseal

Bodyseal is een lijkzak van metaalfolie, die volledig lucht-, damp-, zicht- en vloeistofdicht wordt afgesloten. In de meeste gevallen wordt een bodyseal toegepast bij mensen die besmet zijn met tuberculose of Covid-19, maar ook mensen die om uiteenlopende redenen niet meer toonbaar zijn. Onaangename (ontbindings-)geuren worden hiermee gecamoufleerd. Bij besmettelijke ziektes is bodyseal een uitkomst , omdat het gevaar voor de omgeving hiermee een stuk kleiner wordt.

Koelen van het lichaam blijft echter wel noodzakelijk bij bodyseal, omdat de ontbinding van het lichaam niet wordt geremd bij deze vorm van postmortale zorg.

Als bodyseal wordt toegepast, is het niet meer mogelijk de overledene te zien, maar het lichaam kan wel thuis of in een uitvaartcentrum worden opgebaard.

Postmortale zorg: Haarverzorging

Bij overledenen die een operatie hebben ondergaan, waarbij een deel van het haar verloren is gegaan, is haarverzorging een uitkomst. Hierbij wordt zoveel mogelijk geprobeerd, gebruik te maken van het eigen haar van de overledene.

Ook wenkbrauwen, snorren en baarden die beschadigd zijn kunnen zo worden hersteld.

Bovenstaande behandelingen zijn voornamelijk gericht op het verzachten van het leed bij de nabestaanden en kunnen dus echt troost bieden.

De praktische kant van postmortale zorg

De mogelijkheden bij postmortale zorg kennen soms ook een praktische kant. Voor het mogen uitvoeren van een uitvaart is het wettelijk verplicht om niet lichaamseigen materiaal te verwijderen.

Bij niet lichaamseigen materiaal kan worden gedacht aan een pacemaker, een defibrillator maar ook stimulatoren en interne medicijnpompen.  Een inwendige batterij zou bij een crematie namelijk kunnen exploderen.

Is het de wens van de overledene om op een natuurbegraafplaats begraven te worden, dan mogen zich geen batterijen in het lichaam bevinden, omdat dit schade aan het milieu toebrengt.

Postmortale zorg verdient dus absoluut de aandacht. Veelal wordt ten onrechte gedacht dat iemand niet meer toonbaar is en dat er dus geen afscheid meer mogelijk is.

Hierdoor worden veel kansen gemist om op een fijne manier afscheid van de overledene te nemen.

Als al over postmortale zorg wordt nagedacht in de terminale fase kan zo snel mogelijk na het overlijden een behandeling worden gestart. Hoe sneller de behandeling wordt gestart, hoe beter het resultaat uiteindelijk zal zijn.

Al zo lang ik mij kan herinneren heb ik veel affiniteit met gezondheid, ziekte en overlijden.

Na een groot aantal jaren in een verpleeghuis te hebben gewerkt heb ik de opleiding tot medisch secretaresse afgerond. Mijn gevoel ligt echter bij het schrijven en om die reden heb ik mijn eigen bedrijf SCHRIJFTET opgezet. De kracht van het geschreven woord kan in veel moeilijke situaties het nodige verschil maken en juist dat is wat mij voldoening geeft.